Professor Vassilis Papadakis Website

Συνέντευξη στο eduadvisor.gr με τίτλο: “ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ’”

Συνέντευξη στο Λάμπρο Ρόδη για το eduadvisor.gr

Βασίλης Παπαδάκης, Καθηγητής,
Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης
Επιχειρήσεων του Οικονομικού Πανεπιστημίου

Ένας καθηγητής μέσα στην Κοινωνία! Αυτή την εικόνα αποκομίζω πάντοτε όταν επιστρέφω μετά από μια συνάντηση με τον κ. Βασίλη Παπαδάκη, έναν από τους νεότερους και ιδιαίτερα αναγνωρισμένους καθηγητές του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο κ. Παπαδάκης, καθηγητής του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, μας μίλησε για εκείνα που …ακούγονται στους Πανεπιστημιακούς χώρους από τον ίδιο αλλά και από τα χείλη των φοιτητών του, που ασφαλώς προσδοκούν μια καλύτερη μέρα με την αποφοίτησή τους. Μου άρεσε – μεταξύ άλλων – μια φράση του που λέει… «οφείλουμε σε όλα τα μαθήματά μας να ενδυναμώσουμε την ικανότητα των φοιτητών μας να σκέπτονται στρατηγικά, να κατανοούν τις αλλαγές στο περιβάλλον και να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά, να λειτουργούν με το ένστικτο και την τόλμη του επιχειρηματία»… που συμπεριλαμβάνεται σ’ αυτή μας την κουβέντα, ενδεικτική των νέων αναγκών που σχηματίζονται στο χώρο της εκπαίδευσης και στην Ελλάδα της ύφεσης που δεν έχει αφήσει εκτός του τυφώνα ούτε το χώρο των Πανεπιστημίων.

Κύριε Καθηγητά, αφού σας ευχαριστήσω για την τιμή, θέλω να ξεκινήσω την κουβέντα μας από την πολύπλευρη εμπειρία σας στο χώρο της Διοίκησης Επιχειρήσεων. Ποιο είναι το κυρίαρχο μήνυμα που μεταφέρετε πλέον στους φοιτητές σας, οι οποίοι αύριο θα βγουν στην αγορά εργασίας ως στελέχη;

Πριν από περίπου πέντε έτη παρακολουθώντας μια τηλεοπτική εκπομπή στην οποία συμμετείχαν νέα παιδιά που εισήχθησαν μεταξύ των πρώτων στα καλύτερα Πανεπιστήμια της χώρας μας, έμεινα εμβρόντητος ακούγοντας μια 18χρονη κοπέλα να θέτει ως στόχο ζωής: «να πάρω το πτυχίο μου και να μπω σε μια καλή θέση στο δημόσιο». Αναρωτήθηκα τι λάθος έχουμε κάνει όλοι εμείς, που το όραμα που έχουμε μεταλαμπαδεύσει σε κάποια από τα άριστα παιδιά της νέας γενιάς, είναι η μονιμοποίηση στο δημόσιο. Σήμερα, στην Ελλάδα της κρίσης, ένα τέτοιο όραμα δεν μπορεί να υπάρξει. Για τούτο εμείς οι Πανεπιστημιακοί δάσκαλοι πρώτοι οφείλουμε να επανεξετάσουμε πολλά πράγματα στον τρόπο δουλειάς μας. Οφείλουμε να επανεξετάσουμε όχι μόνο τα επιμέρους μαθήματα που διδάσκουμε, αλλά και τα μηνύματα που μεταδίδουμε στους φοιτητές μας. Θεωρώ ότι τα δύο κεντρικά μηνύματα πρέπει να είναι: α) η κοινωνική υπευθυνότητα και β) η ανάγκη αναβίωσης της επιχειρηματικότητας ως εθνικής αναγκαιότητας για την επιβίωση. Εκτιμώ ότι η επιχειρηματική σκέψη θα πρέπει να ενδυναμωθεί σημαντικά σε όλα τα μαθήματα του προγράμματος σπουδών Τμημάτων Διοίκησης Επιχειρήσεων όπως το δικό μας στο ΟΠΑ. Οφείλουμε σε όλα τα μαθήματά μας να ενδυναμώσουμε την ικανότητα των φοιτητών μας να σκέπτονται στρατηγικά, να κατανοούν τις αλλαγές στο περιβάλλον και να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά, να λειτουργούν με το ένστικτο και την τόλμη του επιχειρηματία. Ούτε η κοινωνική υπευθυνότητα ούτε η επιχειρηματικότητα είναι στόχοι εύκολα επιτεύξιμοι. Απαιτείται μεγάλη προσπάθεια και από τους καθηγητές και από τους φοιτητές σε μια κοινή προσπάθεια να δημιουργήσουμε μια περισσότερο αξιοκρατική, δημιουργική και κοινωνικά υπεύθυνη νέα γενιά.

Είναι γνωστό πως συνεργάζεστε με ομάδες ανώτατης διοίκησης επιχειρήσεων για την ανάπτυξη στρατηγικής σκέψης, τη χάραξη στρατηγικής και τη διαχείριση στρατηγικών αλλαγών για πολλές εγχώριες και μεγάλες επιχειρήσεις. Τι είναι αυτό που μπορεί όντως σήμερα να μας βγάλει από το τούνελ της αβεβαιότητας;

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η πατρίδα μας βιώνει τη μεγαλύτερη κρίση –οικονομική, πολιτική, κοινωνική, αξιών. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, όλοι μιλούν για την αναγκαιότητα μιας στρατηγικής ανάπτυξης και όχι άλλων οριζόντιων περικοπών.

Δυστυχώς, η συζήτηση για μια στρατηγική ανάπτυξης της χώρας γίνεται στην πιο κρίσιμη στιγμή της νεότερης ιστορίας της. Αυτό θα έπρεπε να έχει γίνει τουλάχιστον τρεις δεκαετίες πριν. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι η χώρα που επινόησε τη λέξη που χρησιμοποιείται διεθνώς (strategy) στερείται μιας συγκροτημένης στρατηγικής ανάπτυξης. Τα αίτια πολλά, και τα περισσότερα από αυτά έχουν να κάνουν με το ανίκανο κράτος, του οποίου οι στρατηγικές αποφάσεις ήταν ασύνδετες (ή ακόμα και αντικρουόμενες). Σχεδόν κανείς δεν ενδιαφέρονταν για την ορθότητα των στρατηγικών επιλογών, για το ταίριασμα με το περιβάλλον, την αποτελεσματική υλοποίησή τους, τη συμβολή τους στην πραγματική ανάπτυξη της χώρας.

Επιτέλους, σ’ αυτήν τη χώρα θα πρέπει κάποια στιγμή να πράξουμε στρατηγική! H χώρα μας καλείται να πάρει δύσκολες αποφάσεις, μεταξύ άλλων, στα εξής κρίσιμα στρατηγικά ερωτήματα:

1) Θα πρέπει να θέσουμε συγκεκριμένους στόχους και να κάνουμε συγκεκριμένες στρατηγικές επιλογές, ξεκινώντας πάντα από το ερώτημα τι χώρα οραματιζόμαστε να έχουμε σε 10-20 χρόνια από σήμερα. Επιπρόσθετα θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε σε ποιους τομείς δραστηριοτήτων θα δοθεί έμφαση. Σε ποιους τομείς θα επενδύσει η χώρα τους πεπερασμένους πόρους της. Ποιοι τομείς δραστηριοτήτων ενδεχομένως θα έχουν δευτερεύουσα προτεραιότητα. Η σχετικά πρόσφατη έρευνα της McKinsey μπορεί να αποτελέσει έναν οδηγό προς το μέλλον.
2) Στους τομείς δραστηριοτήτων που θα επιλέξουμε να επενδύσουμε, πώς θα ανταγωνιστούμε στη σκακιέρα του παγκόσμιου ανταγωνισμού; Θέλουμε να είμαστε ηγέτες στην ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων/υπηρεσιών; Θέλουμε να είμαστε αυτοί που ανταποκρίνονται καλύτερα από τους ανταγωνιστές στις ανάγκες των πελατών μας; Θέλουμε να είμαστε η χώρα με τη μεγαλύτερη καινοτομικότητα σε προϊόντα/υπηρεσίες; Τέλος, μήπως θέλουμε να είμαστε αυτοί που θα κερδίζουμε τον ανταγωνισμό επιτυγχάνοντας πολύ ανταγωνιστικές τιμές βασισμένοι στο χαμηλότερο δυνατό κόστος μας;
3) Αφού ξεκαθαρίσουμε ποια η ανταγωνιστική στρατηγική της χώρας θα πρέπει να επανασχεδιάσουμε τα πάντα (δομές, συστήματα, ικανότητες, δεξιότητες ανθρώπων και βεβαίως αξίες), ώστε να υποστηρίζεται αποτελεσματικά το εθνικό όραμα και η εθνική στρατηγική.
Τίποτα από όλα αυτά δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα με αποτελεσματικό τρόπο. Ίσως η κρίση να αποτελέσει την ευκαιρία για κάτι τέτοιο, αν και διατηρώ αμφιβολίες.

Θεωρείτε πως η κυβέρνηση εάν είχε εμπλέξει ενεργότερα την ακαδημαϊκή κοινότητα στη στρατηγική της, όχι μόνο σήμερα, από πάντοτε, θα είχε μια διαφορετική πορεία από αυτή που ζούμε το 2013;

Οι εκάστοτε κυβερνήσεις συνήθως στελεχώνονται στα ανώτατα επίπεδά τους από κάποιους Πανεπιστημιακούς που είναι γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί. Όλοι αυτοί μάλλον μικρή σχέση έχουν με τη στρατηγική είτε μιας επιχείρησης είτε ενός κράτους. Ορισμένες φορές οι κυβερνήσεις πλαισιώνονται (είτε στα ανώτατα επίπεδα είτε σε επίπεδο συμβούλων), από τα μέλη εκείνα της ακαδημαϊκής κοινότητας που χαρακτηρίζονται ως μακρο-οικονομολόγοι. Είναι αυτοί που ασχολούνται ερευνητικά με μεγέθη όπως ο πληθωρισμός, η ανεργία, το ΑΕΠ, το δημόσιο χρέος κ.λπ. Σε ελάχιστο βαθμό οι κυβερνήσεις πλαισιώνονται στα ανώτατα επίπεδα από καθηγητές Πανεπιστημίων με γνώσεις στρατηγικής, μάρκετινγκ, διοίκησης επιχειρήσεων, χρηματοοικονομικών, κ.ά. Οι συνάδελφοι μακροοικονομολόγοι μπορεί να είναι εξαιρετικοί στο αντικείμενό τους, όμως με εξαιρέσεις, δεν κατανοούν τη λειτουργία των επιχειρήσεων, τη στρατηγική τους, τα πραγματικά διλήμματα των στελεχών. Κατά συνέπεια συχνά δεν συμβάλλουν αποφασιστικά στην επίλυση των πραγματικών προβλημάτων των επιχειρήσεών μας και στην υποβοήθηση της επιχειρηματικότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι η χώρα μας απέχει παρασάγγας από το να θεωρηθεί φιλική προς τις επενδύσεις. Βέβαια, υπάρχει πάντα ο αντίλογος, τον οποίο σέβομαι, και ο οποίος λέει ότι οι καθηγητές Πανεπιστημίων μπορεί να είναι πολύ καλοί στο όποιο αντικείμενο της εξειδίκευσής τους, αλλά η πράξη είναι διαφορετική. Συνοψίζοντας, δεν νομίζω ότι ακόμα και αν υποθέσουμε ότι η ακαδημαϊκή κοινότητα της στρατηγικής και της διοίκησης επιχειρήσεων είχε καταστρώσει την πιο ιδιοφυή στρατηγική για την πατρίδα μας, αυτή θα είχε υλοποιηθεί με αποτελεσματικότητα. Συχνά η στρατηγική αποτυγχάνει στην υλοποίησή της και όχι στη σύλληψή της. Με το σαθρό πολιτικό σύστημα, τις ανέντιμες πολλές φορές ηγεσίες σε όλα τα επίπεδα, την αναποτελεσματική οργάνωση του δημόσιου τομέα, τα ανύπαρκτα συστήματα αξιολόγησης και επιβράβευσης, ακόμα και οι πιο ιδιοφυείς στρατηγικές θα αποτύγχαναν.

Η οικονομική ύφεση, πόσο όμως και πώς έχει επηρεάσει το χώρο των Πανεπιστημίων;

Όλα τα πανεπιστήμια έχουν πληγεί σε σημαντικό βαθμό. Οι προϋπολογισμοί όλων έχουν περικοπεί σε επίπεδα που προσεγγίζουν το 30%. Αρκετά άλλα, τα οποία είχαν καταθέσει τα πλεονάσματά τους στην Τράπεζα της Ελλάδος τα είδαν να «κουρεύονται», καθώς είχαν επενδυθεί από την ΤτΕ σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Επιπρόσθετα σε πολλά Πανεπιστήμια μέρος του διοικητικού τους προσωπικού εντάσσεται στη διαθεσιμότητα/κινητικότητα, με σοβαρά προβλήματα ομαλής λειτουργίας. Τέλος, σε Πανεπιστήμια όπως το ΟΠΑ τα οποία είναι προσανατολισμένα στην έρευνα και την επιστημονική αριστεία, παρατηρούμε το φαινόμενο μερικοί από τους καλύτερους καθηγητές μας να εγκαταλείπουν τη χώρα, έχοντας εξασφαλίσει θέση σε ιδρύματα του εξωτερικού. Για πρώτη φορά τα τελευταία 30 χρόνια στο ΟΠΑ βλέπουμε σημαντική μετανάστευση καθηγητών όλων των βαθμίδων. Όταν χάνεις μερικούς από τους καλύτερους καθηγητές σου, το κόστος για την ποιότητα εκπαίδευσης και έρευνας είναι ανυπολόγιστο. Επιπρόσθετα, νέοι καθηγητές οι οποίοι έχουν εκλεγεί εδώ και περίπου 3 χρόνια και δεν έχουν διορισθεί ακόμα. Όλα αυτά έχουν, δυστυχώς, επιδεινώσει το περιβάλλον στο οποίο ενεργοποιούνται τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, όχι μόνο στο ΟΠΑ αλλά και στα άλλα Πανεπιστήμια.

Το αντικείμενό σας έχει διαχρονικά πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Σήμερα, όμως, οι φοιτητές σας τι είναι εκείνο που ζητούν περισσότερο να αποκτήσουν από εσάς;

Στο οικονομικό πανεπιστήμιο διδάσκω τα τελευταία 15 χρόνια μαθήματα που άπτονται της στρατηγικής των επιχειρήσεων, ένα αντικείμενο που σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι σημαντικό. Εκείνο που οι φοιτητές μας αποζητούν από τα μαθήματα στρατηγικής είναι η συνολική εικόνα. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να γνωρίζεις μάρκετινγκ, χρηματοοικονομικά, οικονομικά, λογιστική και όλα τα άλλα αντικείμενα που διδάσκονται στο ΟΠΑ. Όμως, από τη στρατηγική τα παιδιά ζητούν να κατανοήσουν τόσο το δένδρο (επιμέρους λειτουργίες μιας επιχείρησης) όσο και το δάσος (την επιχείρηση συνολικά και τις στρατηγικές της επιλογές). Για αυτό η στρατηγική ως μάθημα-επιστέγασμα ελκύει τους φοιτητές μας. Επιπρόσθετα, όλα αυτά που διδάσκονται σ’ ένα μάθημα στρατηγικής δεν βοηθούν απλά τους φοιτητές να κατανοήσουν καλύτερα τις επιχειρήσεις και τον κόσμο γύρω μας. Οι ίδιες τεχνικές και μεθοδολογίες, αν εφαρμοστούν από τον κάθε φοιτητή μας στον εαυτό του, μπορεί να αποτελέσουν μια εξαιρετικά χρήσιμη άσκηση αυτογνωσίας. Να τον βοηθήσουν να δημιουργήσει το δικό του προσωπικό όραμα και στρατηγική.

Τους προτρέπετε να συνεχίζουν να επενδύουν στο γνωστικό τους αντικείμενο, ανεξάρτητα εάν δεν θα αμειφτούν γι’ αυτό, σύμφωνα με τις παρούσες συνθήκες;

Η απάντηση είναι προφανώς ναι. Θα κάνω έναν διαχωρισμό μεταξύ φοιτητών που απλά δίνουν εξετάσεις για να περάσουν τα μαθήματα του προγράμματος και να πάρουν το πτυχίο τους (μετά από 5,6 ή και 7 χρόνια), και αυτούς οι οποίοι πραγματικά «βιώνουν» τη μαθησιακή διαδικασία στο πανεπιστήμιο, αφοσιώνονται στο αντικείμενο των σπουδών τους και ανοίγουν τα μάτια τους στον κόσμο που ανοίγεται μπροστά τους. Οι δεύτεροι είναι οι καλοί μας φοιτητές, οι οποίοι δεν πρέπει να φοβηθούν την κρίση. Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο τους δίνει πολλαπλές ευκαιρίες. Για παράδειγμα, 300 φοιτητές κάθε χρόνο χρησιμοποιούν τα προγράμματα Erasmus για να ζήσουν ένα εξάμηνο σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Εκατοντάδες άλλοι μέσα από τα προγράμματα πρακτικής άσκησης έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν σε επιχείρηση για ένα εξάμηνο. Άλλοι ασχολούνται δραστήρια με μη κερδοσκοπικές μη κομματικές οργανώσεις όπως η AIESEC.

Τέλος, το ΟΠΑ τους προσφέρει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν ημερίδες που καθημερινά γίνονται στο Πανεπιστήμιο, να συμμετέχουν σε εργασίες που επίκεντρο έχουν πραγματικές επιχειρήσεις, να αντλήσουν υλικό από την καλύτερη οικονομική βιβλιοθήκη στην πατρίδα μας, να γνωρίσουν από κοντά τον πραγματικό κόσμο της αγοράς εργασίας. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών ολοένα και περισσότερα νέα παιδιά σκέπτονται πλέον να γίνουν νέοι επιχειρηματίες. Οι πραγματικά καλοί μας φοιτητές καταφέρνουν να κερδίσουν από όλες αυτές τις εμπειρίες, να δικτυωθούν, να δημιουργήσουν το δικό τους όραμα και να πασχίσουν για την υλοποίησή του. Αυτά τα παιδιά δεν βλέπουν το ποτήρι μισοάδειο. Είναι η πιο καλά εφοδιασμένη με γνώσεις/δεξιότητες γενιά που αποφοιτά από τμήματα όπως το Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων (ΟΔΕ). Έχουν κάθε λόγο, παρά τη μεγάλη κρίση που βιώνει η πατρίδα μας, να ατενίζουν το μέλλον με σχετική αισιοδοξία. Αυτά τα παιδιά δεν θα χαθούν ακόμα και κάτω από δύσκολες συνθήκες. Έχω πρόσφατο παράδειγμα μιας πολύ καλής φοιτήτριας του ΟΔΕ, η οποία στην Ελλάδα της κρίσης είχε προσφορές για εργασία και κλήθηκε να επιλέξει μεταξύ μιας μεγάλης συμβουλευτικής/ελεγκτικής εταιρείας, μιας μεγάλης εταιρείας στο χώρο των ποτών και μιας εταιρείας στο χώρο των φυσικών καλλυντικών. Οι πραγματικά καλοί φοιτητές μας δημιουργούν τις ευκαιρίες και δεν περιμένουν οι ευκαιρίες να τους χτυπήσουν την πόρτα. Η χώρα μας θα ξεπεράσει την κρίση και τα νέα αυτά παιδιά θα είναι οι ηγέτες των αλλαγών.

Εάν σήμερα ένας φοιτητής, σας ζητούσε να τον συμβουλεύεστε, ποιον κλάδο να διαλέξει, τι θα του απαντούσατε;

Συχνά οι φοιτητές μας με ρωτούν τι επαγγελματική καριέρα θα ήταν πιο ενδεδειγμένη/ασφαλής/επικερδής, ή ΤΙ ΘΕΛΕΙ Η ΑΓΟΡΑ. Νομίζω ότι είναι λάθος ερώτηση. Η απάντησή μου πάντα είναι: Κάντε αυτό που Αγαπάτε. Αυτό δεν είναι μια τετριμμένη/γλυκανάλατη ευχή. Είναι μια στρατηγική επιβίωσης σε έναν πολύ δύσκολο κόσμο. Η εργασία των αποφοίτων μας θα αποτελεί ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ζωής τους. Αν δεν αγαπούν την εργασία τους αυτό θα έχει επιπτώσεις στην ίδια τη ζωή τους. Πριν από 5 χρόνια ένας φοιτητής μας ενδιαφερόταν να ακολουθήσει μεταπτυχιακές σπουδές στην επιχειρησιακή έρευνα. Κάποιοι συνάδελφοι τον είχαν αποτρέψει διότι θεωρούσαν ότι υπήρχαν σχετικά λίγες θέσεις εργασίας στο εξειδικευμένο αυτό αντικείμενο. Η προτροπή μου ήταν να ακολουθήσει αυτό που πραγματικά αγαπούσε. Μόνο έτσι θα έβρισκε το δρόμο του. Σήμερα, έχοντας ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές σπουδές του, εργάζεται σε μεγάλη εταιρεία Logistics στην Αγγλία και είναι ευτυχισμένος από την επιλογή του.

Η ζωή μας είναι πολύτιμη αλλά πεπερασμένη. Για τούτο δεν πρέπει να παγιδευόμαστε στα δόγματα και τα πιστεύω κάποιων άλλων. Δεν θα πρέπει να ακούμε μόνο τη λογική αλλά και την καρδιά μας και τη διαίσθησή μας. Αυτή είναι ίσως ο καλύτερος σύμβουλος καριέρας που διαθέτουμε. Ακόμα και αν δεν ξέρουμε τι ακριβώς οραματιζόμαστε να κάνουμε στη ζωή μας δεν θα πρέπει να σταματήσουμε να το ψάχνουμε μέχρι να το βρούμε.

Υπάρχει «ταβάνι» στη γνώση; Και γιατί;

Στους φοιτητές μας συνήθως λέω ότι ελπίζω στο Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων να τους μαθαίνουμε να σκέφτονται αλλά και να τους μαθαίνουμε πώς να μαθαίνουν. Ένα από τα βασικά τους ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στο σκληρό εργασιακό χώρο θα είναι πάντα η ικανότητά τους να μαθαίνουν πιο γρήγορα από τους άλλους. Θα πρέπει να είναι «κυνηγοί της γνώσης». Να ρωτούν καθημερινά τον εαυτό τους αν διαθέτουν την πιο πρόσφατη γνώση που υπάρχει στον τομέα τους. Μήπως οι γνώσεις τους απαξιώνονται ή έχουν ήδη απαξιωθεί. Αν δεν είναι αποφασισμένοι να διατηρηθούν για πάντα στην κορυφή του τομέα ενδιαφέροντός τους από πλευράς γνώσεων, σύντομα θα είναι αναλώσιμοι σε έναν κόσμο που δεν θα τους περιμένει.

Τέλος, ένας καλός μάνατζερ γεννιέται ή γίνεται;

Πιστεύω ακράδαντα ότι ο καλός μάνατζερ διαμορφώνεται και δεν γεννιέται απαραίτητα. Τριγύρω μας θα βρούμε πολλά παραδείγματα χαρισματικών παιδιών με ιδιαίτερη έφεση σε ένα άθλημα (π.χ. μπάσκετ, ποδόσφαιρο), τα οποία όμως δεν κατάφεραν ποτέ να κάνουν μια αξιοπρεπή καριέρα. Αντίθετα έχουμε παραδείγματα παιδιών που μπορεί να μη διαθέτουν το ίδιο επίπεδο ταλέντου, τα οποία όμως αφιερώνουν σ’ αυτό που αγαπούν την ενέργειά τους, τη συστηματικότητά τους, την «ψυχή» τους και διακρίνονται.

Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι η αρετή είναι «έξις», δηλαδή συνήθεια, επανάληψη. Το μάνατζμεντ απαιτεί συγκεκριμένες δεξιότητες ανάλυσης δεδομένων, εντοπισμού λαθών, διάγνωσης, στρατηγικής ή τακτικής, αυτοσχεδιασμού, λήψης αποφάσεων κάτω από αβεβαιότητα και κίνδυνο. Οι δεξιότητες αυτές διδάσκονται σε ένα Τμήμα όπως το Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και ένας καλός «μαθητής του μάνατζμεντ» συνδυάζοντας τη θεωρία με την καθημερινή πρακτική του στο χώρο της εργασίας, μπορεί να μετατρέψει αυτές τις δεξιότητες σε αρετές και να εξελιχθεί σε έναν πολύ καλό μάνατζερ και, γιατί όχι, σε έναν πολύ καλό ηγέτη. Κατά συνέπεια, ο αποτελεσματικός μάνατζερ διαμορφώνεται μέσα από την πράξη και δεν γεννιέται.

Πηγή: eduadvisor.gr